Δεξιότητες προαγωγής της ψυχικής υγείας

Πόσες φορές  έχουμε πει « Η υγεία πάνω απ’ όλα» ή έχουμε ευχηθεί υπό τον ήχο του τσουγκρίσματος των ποτηριών « στην υγειά μας»… Πρόκειται για ένα ανεκτίμητο αγαθό που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε επιδίωξη μας. Υγεία  σημαίνει ελευθερία και δεν εννοούμε μόνο την απουσία πόνου. Μιλάμε για εκείνη την ελευθερία που δίνει στο άτομο τη δυνατότητα να αναπτύξει δημιουργικά όλες τις δεξιότητες του δίχως να καταναλώνει ενέργεια στην αντιμετώπιση ενός πόνου και δίχως να βιώνει τους περιορισμούς που μπορεί να προέρχονται από αυτόν.

Με τον ίδιο τρόπο ψυχική υγεία δεν σημαίνει απλά την απουσία μιας ψυχικής ασθένειας, δηλ. το γεγονός ότι δεν είμαι σχιζοφρενής ή ότι δεν πάσχω από κατάθλιψη δεν αρκεί για να πω ότι είμαι ένα ψυχικά υγιές άτομο. Ο όρος ψυχική υγεία περιλαμβάνει βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές παραμέτρους και πάνω σε αυτή τη βάση ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρεται σε αυτήν σαν « μια κατάσταση ευημερίας, κατά την οποία το άτομο συνειδητοποιεί τις δυνατότητές του, είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τα συνηθισμένα άγχη της ζωής, μπορεί να εργάζεται παραγωγικά και αποτελεσματικά, και είναι ικανό να προσφέρει στο κοινωνικό του περιβάλλον».

Πέρα λοιπόν από την απουσία ψυχικής ασθένειας υπάρχουν κάποιες δεξιότητες που μας βοηθούν να διατηρήσουμε την  ψυχική μας υγεία:

• Δεξιότητες για την παραγωγική διαχείριση των δυσκολιών της ζωής

Οι δυσκολίες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του βίου μας και το ιδανικότερο θα ήταν να μπορούμε να τις αντιμετωπίζουμε με τέτοιο τρόπο ώστε να προκύπτει ένα θετικό αποτέλεσμα για μας, μια ευκαιρία μάθησης και ένα εφόδιο για την αντιμετώπιση των δυσκολιών θα προκύψουν στη συνέχεια της ζωής μας.

Οι δεξιότητες αναφέρονται στη δυνατότητα που έχει ένα άτομο να αντιμετωπίζει δημιουργικά τις δυσκολίες που μπορεί να εμφανιστούν, με τέτοιο τρόπο ώστε να μη βιώνει για μεγάλο διάστημα αρνητικά συναισθήματα ,όπως θυμός ή στρες. Η σωστή αντιμετώπιση τους μπορεί, λοιπόν, να αποτελέσει μια διαδικασία ωρίμανσης και δημιουργικής ανάπτυξης του ατόμου.

• Δεξιότητες για την ανάπτυξη αυτογνωσίας

Το να γνωρίζουμε τα προτερήματα μας, τις αδυναμίες μας, τους τρόπους που σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε και γενικά όλες τις πλευρές του εαυτού μας αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα για τον καθένα μας, που απαιτεί χρόνο και αρκετή προσπάθεια εκ μέρους μας. Ωστόσο, η ανάπτυξη της αυτογνωσίας είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για την κατανόηση του εαυτού μας  τόσο ως ξεχωριστή οντότητα όσο και σε σχέση με τους άλλους.

• Δεξιότητες για την αποτελεσματική διαχείριση του στρες

Το στρες δεν είναι απαραίτητα κάτι το αρνητικό. Σε μικρή ένταση μάλιστα, μπορεί να είναι και η κινητήριός μας δύναμη. Κανείς μας δεν θα έφερνε σε πέρας για παράδειγμα μία εργασία, αν δεν τον ενεργοποιούσε λίγο στρες. Πρόκειται λοιπόν, για μία φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε εξωτερικές ή εσωτερικές απαιτήσεις ή ακόμη και σε κινδύνους, οπότε και στόχος του στρες είναι να μας βοηθήσει να αντιδράσουμε. Δεν χειρίζονται όμως, όλα τα άτομα όλες τις καταστάσεις με τον ίδιο τρόπο. Έτσι, σε πολλούς ανθρώπους, η αντίδραση στο στρες ξεπερνά τα φυσιολογικά επίπεδα και αρχίζει να προκαλεί έντονη δυσφορία και δυσκολίες στην καθημερινή ζωή.

Η ικανότητα μας να επιλύουμε με εποικοδομητικό τρόπο τις δυσκολίες της ζωής και η ανάπτυξη της αυτογνωσίας που αναφέρεται παραπάνω αποτελούν σημαντικά εφόδια για την αποτελεσματική διαχείριση του στρες.

• Δεξιότητες για την ανάπτυξη υγιούς αυτοεκτίμησης

Αυτοεκτίμηση είναι η εντύπωση που έχει κάθε άτομο για την αξία του. Η θετική αξιολόγηση του εαυτού μας, μας επιτρέπει να συμπεριφερόμαστε αποτελεσματικά, να έχουμε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας και να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες της ζωής. Αν αξιολογούμε αρνητικά τον εαυτό μας, τότε κοιτάζουμε κάθε μας πρόβλημα μέσα από έναν μεγεθυντικό φακό όπου οι δυσκολίες φαντάζουν αξεπέραστες.  Η αυτοεκτίμηση βασίζεται στην ικανότητα μας να θέτουμε στόχους που μπορούμε να πραγματοποιήσουμε και στην ανάπτυξη των θετικών στοιχείων της προσωπικότητας μας.

• Δεξιότητες για την ανάπτυξη των θετικών στοιχείων της προσωπικότητας μας

Είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να εντοπίσουμε εκείνα τα στοιχεία της προσωπικότητας μας που είναι θετικά και μας κάνουν να ξεχωρίζουμε, ώστε να μπορέσουμε να «εργαστούμε» για την ανάπτυξη τους. Η επίτευξη της αυτογνωσίας μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε τις θετικές πτυχές του εαυτού μας. Αν για παράδειγμα κάποιος θεωρεί ότι είναι ένα άτομο στο οποίο μπορούν οι άλλοι να βασίζονται, του δίνεται η δυνατότητα να αναπτύξει το αίσθημα υπευθυνότητας και σε άλλους τομείς της ζωής του ενώ παράλληλα θα ενισχύει την αυτοεκτίμηση του κάθε φορά που φαίνεται αντάξιος της εμπιστοσύνης που του δείχνουν.

• Δεξιότητες για την μεταβολή δυσλειτουργικών στάσεων και αντιλήψεων

Η ύπαρξη αρνητικών ή άκαμπτων στάσεων και αντιλήψεων οι οποίες μπορεί να είναι βαθιά ριζωμένες, είναι πιθανόν να παρεμποδίζουν τις προσπάθειες μας για ανάπτυξη και να δημιουργούν προβλήματα στην καθημερινότητα μας. Ένα παράδειγμα δυσλειτουργικής σκέψης είναι «Περιμένω να με αγαπούν και να με επιδοκιμάζουν όλοι οι άνθρωποι με τους οποίους συναναστρέφομαι.» Μια τέτοια πεποίθηση δίνει υπερβολική σημασία στα συναισθήματα που τρέφουν οι άλλοι για μας και μπορεί να δημιουργήσει αρνητικά αποτελέσματα όταν οι προσδοκία για αγάπη από όλους δεν εκπληρώνεται. Φυσικά και είναι ωραίο να σε αγαπούν, αλλά η παραπάνω σκέψη θα ήταν πιο λειτουργική αν άλλαζε ως εξής « είναι σημαντικό να με αγαπούν και να επιδοκιμάζουν οι περισσότεροι γνωστοί μου αλλά μπορώ να τα καταφέρω ακόμα κι όταν δεν συμβαίνει αυτό».

• Δεξιότητες για την ανάπτυξη δημιουργικής αυτονομίας

Αυτόνομο θεωρείται το άτομο το οποίο δεν εξαρτάται από τους άλλους για την κάλυψη των βασικών του αναγκών. Η απουσία σωματικής ή ψυχικής πάθησης αποτελεί αναγκαίο αλλά όχι επαρκή παράγοντα για την κατάκτηση της αυτονομίας. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ων και γι’ αυτό το λόγο πάντα θα εξαρτάται σε κάποιο βαθμό από τους άλλους. Ωστόσο, η εξάρτηση αυτή θα δε θα πρέπει να παρεμποδίζει την προσωπική ανάπτυξη αλλά αντίθετα να συνεισφέρει δημιουργικά σε αυτήν.

• Δεξιότητες για την παροχή και απόκτηση κοινωνικής στήριξης

Η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού κοινωνικού πλαισίου είναι ιδιαίτερα χρήσιμη τόσο για την αντιμετώπιση μιας ψυχικής ασθένειας όσο και για την διατήρηση της ψυχικής μας υγείας. Το υποστηρικτικό πλαίσιο αναφέρεται στην πρόνοια που παρέχεται από το κράτος καθώς και στην διαθεσιμότητα των συγγενών, των φίλων και της τοπικής κοινωνίας. Όπως προαναφέρθηκε ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ων και είναι σημαντικό να έχει άλλους ανθρώπους γύρω του που είναι πρόθυμοι να μοιραστούν τη χαρά του αλλά και τη λύπη του, προσφέροντας του συμπαράσταση και στήριξη στις δύσκολες στιγμές.

Η ψυχική υγεία λοιπόν αποτελεί ένα πολυδιάστατο θέμα που εκτός από βιολογικούς παράγοντες εμπλέκει κοινωνικές ,ψυχολογικές, πολιτικές οικονομικές και άλλες παραμέτρους. Επιπλέον, σύμφωνα με τις παραπάνω δεξιότητες συμπεραίνουμε ότι για να είναι ψυχικά υγιές ένα άτομο πρέπει να τηρεί κάποιες προϋποθέσεις τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, γεγονός που σημαίνει ότι η ψυχική υγεία του συνανθρώπου μας αποτελεί και δική μας ευθύνη.